Ayniyat Defterleri Işığında Aydın Vilayeti'nin İdari İktisadi ve Sosyal Durumu (1866-1880)

Osmanlı Devleti’nde önemli reform çalışmaları III. Selim ve II. Mahmut döneminde gerçekleştirilmişse de bu husustaki asıl ivme Tanzimat’ın ilanından sonra yaşanmış, devletin idari, mali, askeri ve adli yapısında, maarif teşkilatında ve arazi rejiminde önemli değişiklikler yapılmıştır. Yapılan bu yenilikler taşrada nasıl uygulanmış ve ne tür zorluklarla karşılaşılmış ve taşranın modernleşmesi için başka ne tür çalışmalar yapılmıştır? Bu tür soruların cevaplarının büyük kısmı merkezi hükümetin taşra ile yaptığı yazışmalarda gizlidir. 19. yüzyıl başlarından itibaren merkezi idarenin taşra, bakanlıklar ve diğer resmi kurumlarla yaptığı her türlü yazışma Ayniyat adı verilen defterlere kaydedilmiştir. Bu kayıtlar 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren vilayetler düzeyinde de tutulmaya başlanmıştır. Çalışmamıza konu olan Aydın Vilayeti’ne ait 1866-1880 yılları arasını kapsayan iki defter bulunmaktadır. Bu iki defterde yer alan bilgiler doğrultusunda çalışmada, vergilerin toplanması, vakıfların idaresi, yatırımlara dair verilen imtiyazlar ve ruhsatlar, vilayetin asayiş ve güvenliği, kamu yatırımları, doğal afetler, haksızlığa uğradığını düşünen kişilerin talepleri, vilayete tayin edilen idareciler, 1877-1878 Osmanlı Rus Savaşı sebebiyle Anadolu’ya göç etmek zorunda kalan muhacirlerden Aydın vilayetine sevk edilenlerin iskanı, bu hususta yaşanan sıkıntılar ve alınan önlemler, resmi bir görevi bulunan muhacirlerin uygun kadrolara yerleştirilmesi gibi çeşitli konular ele alınmıştır. Ayniyat defterleri ışığında Aydın vilayetini konu alan bu çalışma, vilayet merkezi olan İzmir ile mülhakatından olan Aydın, Saruhan, Denizli ve Menteşe sancaklarının ve bu sancaklara bağlı kazaların 1866-1880 tarihleri arasındaki durumu ile ilgili okuyucularına bir kesit sunmaktadır.