Büyük Efendi

Paşazâde, bey soylu ve üst tabakadan, aristokrat kesiminden onlarca bürokratın, ömürleri boyunca yüklendiği sorumluluğu ve faaliyetleri; Edirne’de ortalama altında gelire sahip bir ailenin çocuğu olarak doğduğu, bir suikast kurşunu ile gözlerini yumduğu kısacık hayatına sığdıran dev bir devlet adamı: Mehmet Talât Paşa.
O içinde bulunduğu Cemiyetlerin, yerleştiği ideolojik ve sosyal mahfillerin, arkasını dayadığı Türk milliyetçiliğinin, içinden biri olarak asla kopmadığı ve farklılaşmadığı halkının, olayların ve ilişkilerin insanıydı. O aynı zamanda, yetiştiği çevrede daha küçük yaşlarda tek başına kalmanın, okul dahil her alanda vermiş olduğu kavgaların, mücadelelerin ve isyanların, hatta ihtilâllerin insanıydı. İmparatorluğun kudretli günlerine geri dönebilmesi adına tarihin gördüğü en büyük modernleşme hareketlerinden birini başlatan Jöntürklerin ardılı olarak pek çok yenileşme politikasının ardındaki beyindi.
İttihat Terakki Cemiyeti’nin fertleri tarafından “Büyük Efendi” namıyla anılan Talât Paşa’nın şehadet haberi Mustafa Kemal Atatürk’e ulaştığında, büyük önder gözyaşlarına hâkim olamamış ve şu sözleri sarf etmiştir:
“Vatan büyük bir evladını, inkılap büyük bir teşkilatçısını kaybetti.”
Mehmet Talât Paşa hakkında bir biyografi niteliği taşıyan elinizdeki bu çalışmada; 46 yıllık hayatının ardından Paşa’nın bıraktığı büyük mirası siyaset ve yönetim bilimleri perspektifi ile ele alınmış ve Dahiliye Nazırlığı, Posta ve Telgraf Nazırlığı ile Sadrazamlık gibi önemli görevleri yürüten Talât Paşa’nın, idari-siyasi faaliyetleri Türk milleti ve devletinin bekâsı temelinde belirli bir izleğe yerleştirilerek devlet adamlığına özgü profili çıkartılmıştır.
“Senin ki hatıranı nisyan ne müthiş galat,
Hem bedîken vatançün yaptığın her iş Talât!”