İrlanda Peri ve Halk Masalları

Masallar, toplumların kültürel kimliklerinin kodlarının saklı olduğu özel anlatılardır. Yüzyıllar boyunca dilden dile aktarılan masalların hem geçmişi tanıma ve anlama hem de bugünü manevi anlamda daha zengin hale getirme işlevleri göz ardı edilemez bir öneme sahiptir. Bununla birlikte masalların tüm zamanlarda ve tüm toplumlarda ortak bazı imgeler taşıyor olması da folklor çalışmaları alanında dikkat çekmektedir. Farklı toplumların sözlü kültürlerinde ortak imge ya da motiflerin kullanılmasının nedenleri araştırılmış, farklı teorilerle açıklamalar yapılmaya çalışılmıştır. Sebepler her ne olursa olsun farklılıkların ve benzerliklerin belirlenmesi kültürel kimliklerin ortaya konulması bakımından anlamlı olacaktır. Dolayısıyla Türk masallarının kendine has özelliklerini, anlatı biçimlerini ve diğer yapısal özelliklerini inceleyerek kültürel kimliği anlamaya çalışmak kadar dünya masallarıyla karşılaştırmalar yapmak da yararlı olacaktır. Bu nedenle W. B. Yeats’ın kitabına aldığı İrlanda masallarının bazılarının çevirisinden oluşan bu kitaba Türk ve İrlanda masalları arasındaki benzerlik ve farklılıkları tartışan bir yazı eklemeyi uygun bulduk.

Bugün ülkemizde Avrupa masalları denildiğinde sadece Andersen ile Grimm Kardeşler’in akla geldiğini söylemek pek yanlış olmaz. Oysa Avrupa’nın çeşitli milletleri farklı masal katalogları oluşturmuş ve yazarlar tarafından tekrar tekrar kaleme alınarak bir anlamda korunması sağlanmıştır. Farklı kültürlerin seslendirilmesi aslında zenginliğin ve baskın dilin gerçek durumunun ortaya konulmasını sağlayacaktır. Bu çalışmanın amacı da bu farklılığı göstermek ve bakış açımızı zenginleştirebilmek için Türk masallarıyla karşılaştırmalar yapılabileceğine dikkat çekmektir.

Dünyanın hemen hemen her yerinde anlatılan masallarda olağanüstü varlıklardan ya da olağanüstü durumlardan bahsedilir. “Bir varmış bir yokmuş” diye başlayan anlatı zaten bilinmeyen, gizemli yaşamlardan bahsedileceğinin haberini verir. Bu gizemin içinde çeşitli duygular olsa da “merak ve korku” duygularının özellikle öne çıkan duygular olduğunu söyleyebiliriz. Aristoteles’in Poetika adlı eserinde katharsis kavramıyla ilişkili olarak korku ve acıma duygularından bahsetmesi bu konunun ne kadar köklü bir geçmişi olduğunu ispatlamaktadır. Türk ve İrlanda masallarını karşılaştırdığımızda bazı temel duyguların uyandırılması bakımından benzerlikler dikkat çekmektedir. Örneğin, büyüler, büyücü kadınlar; elfler, cinler ve benzeri büyülü yaratıklar ve olağanüstü durumlar merak ve korku duygularını uyandırmak için başvurulan temel ögelerdir. Ayrıca masallardaki “üç kez tekrarlama” ya da “döngü” motifi de ilgi çeken benzerliklerdendir.