Müzik Terimleri Sözlüğü

“Sûzidilârâ, ibtidâ rast ba‘dehu bûselik, çargâh perdeleri ile âğâz edüb nevâya ve ba‘dehu hüseynî ve çargâh perdelerine sıkca çarpmak sûretiyle bûselik perdesiyle dügâh, rast, geveşt perdelerini âşikâr ederek rast perdesinde karar eder bir makam olub makâm-ı mezkûrun çargâhdan muhayyere, geveştden yegâha kadar seyri de vardır. Bu makâm-ı dilârâ cennetmekân Sultân Selim Han hazretlerinin bâğ-ı tabiatlarından bir gonce-i latîfleridir.
Sûzidilârâ, başlangıçta rast, sonrasında bûselik, çargâh perdeleri ile başlayıp nevâya ve sonra hüseynî ve çargâh perdelerine sıkça çarpma yapmakla bûselik perdesi ile dügâh, rast, geveşt perdelerini belli ederek rast perdesinde karar veren bir makam olup bahsi geçen makamın, çargâhtan muhayyere, geveştten yegâha kadar seyri de vardır. Bu gönül süsleyen makam, Sultan III. Selim’in -mekânı cennet olsun- zevk bahçesinden güzel bir tomurcuktur.”
Kâzım Uz, XIX. yüzyılın son çeyreği ve XX. yüzyılın ilk yarısında Osmanlı münevveri ve Cumhuriyet aydını olarak döneminin fikir ve sanat dünyasını kendi lisanınca açık bir şekilde ortaya koymaya çalışan bir mûsikî sevdalısıdır. Zekâî Dede, Bahâriye Mevlevîhânesi şeyhi Hüseyin Fahreddin Dede ve Musullu Hâfız Osman Efendi gibi kendi devrinin en kudretli sanatkarlarının rahle-i tedrisinden geçerek Osmanlı’nın zengin mirasının muhafazasına çalışan Kâzım Uz; akran olarak Rauf Yekta, Ali Rıfat Çağatay, Hafız Ahmed Irsoy, İsmail Hakkı Bey ve Tanburi Cemil Bey gibi hem mûsikîşinas hem de müzikolog şahsiyetlerle hemhal oluşunun yanı sıra Dârü’l-Elhân’da Batı müziği derslerini verecek kadar da bu müziğe hâkim birisidir. Kâzım Uz, 69 yıllık ömründe hocalarından tevarüs eden kıymetli bilgilerden gelecek nesillerin de istifade etmesi adına Mûsikî, İbtidâî Nota Dersleri, Mûsikî Nazariyatı, Mûsikî Istılâhatı, Notalı Mektep Şarkıları ve Osmanlı Gençlerine Tuhfe başlıklı 6 kitap; çeşitli mecmûalarda yayımlanmış 21 makale ile muhtelif makam ve usûllerde bestelenmiş 200’e yakın eser bırakmıştır. Elinizdeki bu kitabın ana eksenini, özel arşivlerden istifade etmek kaydıyla bahusus neşredilmeyen eserleri, besteleri ve Müzik Terimleri Sözlüğü (Mûsikî Istılâhatı) oluşturmaktadır. Kâzım Uz’un hayatını, mûsikî karakterini, eserlerini ve bestelerini ele alan bu kitap; orijinal metin, günümüz Türkçesi ve literatür değerlendirmesi ile birlikte sunulan Müzik Terimleri Sözlüğü ile her müzikseverin başvuru kaynağı olmaya namzet bir eser.
Yazar Hakkında:
Kâzım Uz
1873 yılında İstanbul’un Fatih ilçesinin Draman semtinde doğdu. Eğitim hayatını Hâfız Ahmet Paşa İbtidâî Mektebi’nde, Fatih Askerî Rüşdiyesi’nde ve Dârüşşafaka’da tamamladı. Lamia Hanım ile evliliğinden Refî ve Sâtıa isimli iki çocuğu oldu. Mezuniyetinin ardından Posta ve Telgraf Nezareti’nde Muhasebe Kalemliği ile memuriyet hayatı başladı. Henüz 20 yaşında iken kaleme aldığı Ta’lîm-i Mûsikî Yâhut Mûsikî Istılâhâtı eseri ile 1893’te Muzıka-yı Hümâyun’a atandı. 1895 yılında buradaki görevinden istifa ederek girdiği sınavın ardından muallimlik görevine başladı. Maarif Nezâreti’ne bağlı olarak sırasıyla 1895 yılında Ankara Mekteb-i İdâdîsi, 1896 yılında Topkapı Merkez Rüşdiyesi, 1900 yılında Mercan İdâdîsi, 1898 yılında Dârüşşafaka ve son olarak 1909 yılında Topkapı Rüşdiyesi’ndeki muallimlik görevinden bir müddet sonra Maarif Nezâreti’ndeki vazifesinden ayrıldı. Ancak muallimlik görevini bırakmayıp Vefâ İdâdîsi ve Bezmiâlem Kız Sultânîsi gibi okullarda hizmetini devam ettirdi. Zekâi Dede’nin seçkin talebeleri arasında gösterilen Kâzım Uz, aynı zamanda Osmanlı Devleti’nin ilk resmî müzik kurumu Dârü’l-Elhân’da Batı müziği hocalığı vazifesini ifa etti. 9 Kasım 1942 yılında Suadiye’de vefat eden Uz, Edirnekapı Mezarlığı’na defnedildi. Gazete ve dergi yazıları dışında mûsikî tarihi ve nazariyesine dair miras bıraktığı eserleri şunlardır: Mûsikî Istılâhatı, Notalı Mektep Şarkıları, Mûsikî, Osmanlı Gençlerine Tuhfe, İbtidâî Nota Dersleri ve Mûsikî Nazariyatı