Nehcü’l-Feradis’te Soru

Harezm Türkçesi 11.- 13. Yüzyıllarda nüfus yapısı ve siyasî bakımdan Türkleşen Harezm Bölgesinde Oğuz, Kıpçak ve Kanglı Boylarının yerleşik hayata geçmeleriyle Türkçenin doğu kolunu teşkil eden ve Karahanlı Türkçesi temelinde Oğuz ve Kıpçak Türkçelerinin bölgede iyice karışıp kaynaşmasından oluşan dile verilen addır.

Karahanlı Türkçesiyle Çağatayca arasında bir geçiş dili olan Harezmce dönemi eserleri genellikle Arap harfli olup çok az kısmı Uygur harflidir. Bu dönemin belli başlı eserleri Muuaddimetu ’l-adab [=Edebe Giriş], Uısasu ’l-anbiya [=Nebilerin Kıssaları], Mueınu ’l-murid [=Müridin Yardımcısı], Ousrev ü Şirin, Nehcü ’l-feradis [=Cennetlerin Açık Yolu], Muoabbat-nama, mierac-nama, Oğuz Kaan Menauıbı, Siracu’l-uulūb, Kitabu oilyati’l-insan va oalbati’l-lisan [=ibn Muhanna lüaati] ve satır arası Uurean-ı Kerim tercümeleridir.

Harezm Türkçesinin dil özelliklerini tespit etmek için en önemli kaynak eserlerden birisi olan Nehcü’l-FerÀdìs dünya ve ahirette mutlu olmanın yollarını ortaya koyan Müslümanlık bilgilerini içermektedir.

Kitap, her biri onar fasıldan oluşan dört müstakil babtan oluşmuştur: Hz. Muhammed’in (sav) faziletleri; Hulefa-i Raşidin, Ehl-i Beyt ve Dört imamın faziletleri; Allah’a yakınlaştıran ve Allah’tan uzaklaştıran ameller. Bu dört ana bölümün yazılması esnasında çeşitli eserlerden yararlanılmış, yararlanılan eserlerin adları verilmiş konu ile ilgili olarak değişik bilginlerin görüşlerine; özellikle son iki bölümdeki konularla ilgili olarak birtakım din ve tasavvuf büyüklerinin görüşlerine onların hayat hikâyelerine yer verilmek suretiyle öğretici amaç güdülmüştür.
Müellif bu kitabı yazmaktaki amacını eserinde okuyucuların edindikleri bilgiler ışığında amel etmeleri, böylece İslam’a uygun yaşamalarının hayır ve bereketi ile kendisinin de bir yazar olarak sevap kazanmak isteği olarak dile getirir.

Bu çalışmada, Yeni Cami Nüshasının tıpkıbasımı2 üzerinde çalışılmıştır. Nehcü’l-Feradis’in Türk dili araştırmalarındaki yeri ve önemini ortaya koyacak özelliklerin belirtilmesinden sonra metin kısmına geçilmiş ve eserin içerisindeki her soru cümlesi, yanında sayfa, varak ve satır numarası ile birlikte belirtilmiştir. Kullanılan soru cümleleri örnekleriyle verilmiş ve bu soru eklerinin görevleri istatiki olarak sınıflandırılmıştır. Ayrıca her cümlenin günümüz Türkçesine aktarılmış hali de satır numarasından hemen sonra verilmiştir.