Onüç ve Ondördüncü Yüzyıllarda Anadolu Mihrabları

Anadolu mimarisinde mihrabın menşei imar faaliyetlerinin başladığı ilk yıllara gitmekte ve bu dönemden itibaren mihrabın dinî mimarinin belli başlı elemanlarından biri olarak kullanıldığı izlenmektedir. Bu çalışmanın konusu olan, 12. Yüzyılın ikinci yarından 14. Yüzyılın sonuna kadar cami, mescid, medrese, türbe ve han mescidleri gibi yapı türlerinde yer alan; taş, çini mozayık, alçı ve ahşap gibi değişik malzemeden yapılan mihrablar üzerinde çalışmalar kısıtlıdır.

E. Diez, İslam Ansiklopedisi’nin “mihrab” maddesinde çeşitli İslam ülkelerinde yapılan mihrabların menşei ve tarih içindeki gelişmesi üzerinde durmuştur. O. Aslanapa, aynı maddenin Anadolu’yu içeren ikini kısmında Selçuklu, Beylikler ve Osmanlı devri mihrablarını malzemeye göre sınıflandırarak genel özelliklerini incelemiştir. O. Aslanapa’nın “Anadolu’da Türk Çini ve Keramik Sanatı” isimli eserinde ise çini mihrabların kronolojik bir sınıflaması verilmektedir. Bunlar dışında, tek yapılar veya bir bölge mimarisinin incelemesini yapan monografik çalışmalarda yapıların içindeki mihrabların malzeme ve süslemesine kısaca değinmektedir.

Anadolu’da yapılan mihrabların tek başlarına ele alınarak belgelenmesi ve eleman özelliklerine uygun tasnifinin şimdiye kadar yapılmamış olması nedeniyle bu çalışmada belgelemeye ve mihrabların eleman, malzeme ve süsleme özelliklerine uygun tasnifine önem verilmiş, bunlara dayanarak yapılan değerlendirmelerde de devir ve bölge özelliklerinin tespitine çalışılmıştır.

1969 yılında Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesince doktora tezi olarak kabul edilen bu çalışma genişletilerek 1971 yılında basılmak üzere hazılanmıştır. Çalışmanın 1971 yılında baskıya verilişi ile son şeklini alışı arasında geçen devrede Anadolu Selçuklu mimari yapıtları ile ilgili olarak yapılan yeni yayımlar notlara ilave edilememiştir.