Şirvanlı Ferdi ve Divançesi

Malumdur ki bir Türk edebiyatı tarihinden bahsedilecek olursa sadece Anadolu’dan değil, Balkanlar, Kafkasya, İran ve Arap coğrafyalarından ve bu toprakların yetiştirdiği büyük ediplerden de bahsetmek gerekir. Zira bu bölgeler sadece savaşların değil, aynı zamanda düşünce, sanat, edebiyat ve ilim dünyasında büyük yankılar uyandıran şahsiyetlerin ve eserlerinin neşvünema bulduğu kültür merkezleridir. Bu kültür merkezlerinden hakkı tam manasıyla teslim edilemeyenlerinin başında Kafkasya ve Şirvan gelmektedir. Bilindiği üzere Şirvan, tarih boyunca Kafkasya coğrafyasının kültürel ve entelektüel merkezlerinden biri olmuş, Osmanlı Devleti ile siyasî, askerî, ticarî ve kültürel etkileşim içinde bulunmuştur. Bu etkileşim, edebiyat alanında da kendini göstermiş, Şirvanlı şairler Osmanlı sarayı ve edebî çevreleriyle temas halinde olmuşlardır. Özellikle klasik Türk şiiri geleneğinde Osmanlı ile ortak bir dil ve sanat anlayışını paylaşan Şirvanlı şairler, Osmanlı sahası edebiyatının estetik ve üslup özelliklerini benimsemiş, aynı zamanda kendi yerel kültürel unsurlarını da eserlerine yansıtmışlardır. Bu şairlerin bir kısmı tezkire ve edebiyat tarihlerine isimlerini kaydettirebilmiş ise de pek çoğunun yaşadığına tanıklık eden yegâne kanıt, kütüphanelerin tozlu raflarında ünik bir nüsha olarak kalıvermiş fersude kitaplardır. Bugüne değin varlığından haberdar olunmayan Şirvanlı şairlerden birisi olan Ferdî de bu kabil şairlerdendir. Dîvânçe’sindeki tarih manzumelerinden anlaşıldığı kadarıyla bir XVIII. yüzyıl şairi olan Ferdî, uzun bir müddet Erzurum’da ikamet etmiş, Erzurum ricali ve eşrafıyla önemli ilişkiler kurmuş bir şahsiyettir. Dîvânçe’sinden başka bir eserini tespit edemediğimiz şairin, çoğunluğu gazel olan sınırlı sayıdaki şiirlerinden hareketle yetenekli bir şair olduğunu, özellikle gazel vadisinde usta işi şiirler kaleme aldığını görüyoruz. Bu çalışmamızda, -şu an için- tek nüshasını belirleyebildiğimiz Ferdî Dîvânçe’sinden çıkarılan cüz’î malumatla Ferdî-i Şîrvânî’nin hayatı ve edebî şahsiyeti hakkında tespitlerde bulunulmuş; Dîvânçe’de yer alan şiirler şekil ve muhteva açısından titizlikle incelenerek umumî bir tahlile tabi tutulmuş; şu an için yegâne nüshası Atatürk Üniversitesi Merkez Kütüphanesi Seyfettin Özege Bölümü Agâh Sırrı Levend Koleksiyonu 241 numarada bulunan Dîvânçe’nin transkripsiyonlu metni verilmiştir. Böylece, hakkında daha önce herhangi bir bilgi bulunmayan Ferdî-i Şîrvânî’yi bilim âlemine tanıtmaya, sanatını sadece şiirsel yapısıyla değil, aynı zamanda döneminin sosyo-kültürel ve dilsel bağlamları içerisinde değerlendirmeye; Türk edebiyatındaki yerini belirlemeye çalıştık. Umuyoruz ki bu çalışma edebiyat tarihimizin her geçen gün artan müktesebatına mütevazı bir katkı sunabilir.