Suriye Bayırbucak Türkmen Ağzı

Başlangıcı 180 yıl kadar önceye dayanan Türkiye Türkçesi ağız araştırmaları, bugüne kadar önemli gelişmeler kaydetmiş bulunmaktadır: Birçok ağza ait dil malzemesi toplanmış; çeşitli bölgelerin, illerin, ilçelerin ve köylerin ağız özellikleri incelenmiş; Anadolu ağızları sınıflandırılmıştır. Kıbrıs ve Balkan Türk ağzıları da çeşitli araştırmalara konu olmuştur.

Ancak Türkiye Cumhuriyeti’nin güney sınırına (Hatay-Yayladağı) bitişik bir bölgede yaşayan Bayırbucak Türkmenlerinin ağzı bugüne kadar bilimsel olarak araştırılamamıştır.

Yapay olarak çizilmiş sınırların ötesinde; kuzeyden esen rüzgarı kutsal sayacak, “poyraz”ı parola yapacak kadar Türkiye sevgisiyle yaşayan Bayırbucak Türkmenleri, acımasız ve kirli iç savaş yüzünden topraklarını terketmek zorunda kaldılar.

Onların bir kısmı, Türkiye’ye sığındı; Yayladağı ve Osmaniye’deki geçici barınma merkezlerine yerleştirildiler veya Hatay, Adana ve Osmaniye şehir merkezlerinde yaşamaya başladılar. Bu kitabın malzemesi, onlardan derlenmiştir. Malzemenin derlendiği kaynak kişilerin adları, sınırlılıklar kısmında açıklanan nedenlerden ötürü, ikisi hariç, açıklanmamıştır.

Kitap; Giriş, Ses Bilgisi, Biçim Bilgisi, Sonuç, Kaynaklar, Metinler ve Dizin bölümlerinden oluşmakta, yirmi sekiz tablo ve sekiz haritayı içermektedir. Metinler kısmında 76 metin yer almaktadır.

Bu araştırmanın konusu, Bayırbucak Türkmen ağzıdır.

Araştırmanın genel amacı, Suriye’nin Lazkiye ilinde yerleşik olan ve Bayırbucak Türkmenleri olarak adlandırılan Türk topluluğunun konuştuğu yerel dil varyantının özelliklerini belirlemek; bu yolla Türkçenin ağız araştırmalarına, genel olarak Türkoloji ve Türk dil bilimi çalışmalarına katkı sağlamaktır. Araştırmanın, bugün yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olan Bayırbucak Türkmen halkı, onun kültürü ve diliyle ilgili duyarlığın gelişmesine katkı sunacağı ümit edilmektedir.

Bu araştırma, Suriye’nin batı-kuzeybatı bölgesinde yer alan Lazkiye ilinin sakinleri olan Bayırbucak Türkmenlerinden 2014-2016 yılları arasında yapılan derlemelerin bir kısmını; bu derlemelerden Bayırbucak Türkmen ağzının ses bilgisi ve biçim bilgisi ile ilgili elde edilen bilgileri, derleme metinlerinin dil bilgisi dizinini ve araştırma sürecine ilişkin bilgileri kapsar.

Bayırbucak Türkmenleri, Suriye’nin Lazkiye iline bağlı Gebelli (Rabiʿa ) ve Kastalmaaf (Qasṭal Ma'af ) nahiyeleri ile bu nahiyelere bağlı yerleşim birimleri ve söz konusu nahiyelerin güneyinde kalan Akdeniz kıyısındaki Burcislam (Burc İslam ), Sulayıp Türkmen (Ṣalibe’t-Turkman) adlı büyük kasabalarda ve Lazkiye şehir merkezinde yaşayan bir topluluk iken, Suriye’deki iç savaş nedeniyle bugün nüfusunun önemli bir bölümü Türkiye’ye sığınmış bulunan bir halktır.

Savaş ortamı nedeniyle, Suriye’de kalanlarla yüz yüze temas kurmak mümkün olmadığından veriler Türkiye’de yaşayan Bayırbucak Türkmenlerinden derlenmiştir.

Bu çalışmada Suriye’nin diğer bölgelerinin yerli halkı olan başka Türkmen gruplarından (Halep, Hama, Humus, Kuneytara, Şam Türkmenleri) elde edilen veriler işlenmemiştir. Araştırmada, kaynak kişilerin adları, Suriye’deki kaos ortamının nasıl sonuçlanacağı bilinmediğinden ve geride kalan akrabalarına veya ülkelerine geri dönmeleri hâlinde kendilerine zarar gelebileceği endişesiyle, kullanılmamıştır. Bu durumun bir nedeni de bazı kaynak kişilerin çalışmada adlarının geçmemesini rica etmeleridir. Ancak çalışmada kaynak kişilerin bazı kişisel özelliklerine yer verilmiştir.

Derleme yapılan kaynak kişilerin çoğu, Bayırbucak Türkmenlerinin genel durumunu yansıtır biçimde Türkçe-Arapça iki dilli olmakla birlikte, kadın kaynak kişilerin bir kısmı yalnız Türkçe bilmektedir. Derleme ortamlarında iki dilli fakat Arapçaları baskın Türkçeleri oldukça zayıf durumda olan kişilerle de karşılaşılmış ancak onlardan alınan veriler bu çalışmada kullanılmamıştır.