Törebilim - 3

İnsan ussal törel varoluşa yeteneklidir, ama bunu ancak gökten ya da yerden buyruk almaksızın, ve gerçeği yalnızca kendi usu ile, kendi duyuncu ile bularak başarabilir. Ahlak ancak insanın özgürlük ile bir olan duyuncundan doğduğu ölçüde gerçek ahlaktır; ya da, insan ancak iyi ve kötü, doğru ve eğri olanı ussal duyuncu ile ayırdedebiliyorsa gerçekten moral bir varlıktır. Bunu ancak gerçeği bilebilirse, ancak kuşkuda ve bilgisizlikte takılıp kalmazsa yapabilir.

Eğer yapamazsa anlamsız, saçma, gereksiz bir hiçliktir. Modern dönem özgürlük dönemidir - yalnızca despot için değil, yalnızca efendiler için değil, ama evrensel olarak. Modern dönemin kavramı Avrupalı ve Afrikalı ve Asyalı için, bütün bir insanlık için gelişme, kendini çirkin, kötü, bilgisiz kültür biçimlerinden kurtarma, kendini gerçek kendisi yapma süreci olmasında yatar ve bunun biricik olanağı insanın ne yerin ne de göğün kulu olmadığının, özgür olduğunun bilincine varmasıdır.

Spinoza'nın ussal etiği kuşkucu-bilgisiz aydınlanmanın yararcı etiğinin de insan özgürlüğü ile bağdaşmadığının, bir hırs ve dürtü etiği olduğunun, bir etik olmadığının, törelliğin ancak us üzerine duyanırsa törellik olduğunun tanıtlamasıdır. Amsterdam'da doğan Spinoza (1632-1677) Portekiz'de zorla Roma Katolikliğine döndürülmüş ve sonra Kalvinist Hollanda'nın hoşgörülü ortamında eski dinine yeniden sarılmış bir Yahudi aileden geliyordu.

Yahudi geleneğinde yetiştirilmesine karşın çok geçmeden özellikle Descartes'ın etkisi ile boşinancı ve geleneği sorguladı, ve Amsterdam Yahudi topluluğundan kovuldu. Yirmili yaşların başında olan Spinoza geçimini ders vererek ve mercek işleyerek kazandı, Hıristiyanlığı düşünmeyerek kendini Latince'ye, özel olarak Descartes'ın felsefesinin incelemesine verdi. Ölümünden sonra yayımlanan Törebilim (Ethica) Batı felsefesinin en önemli yapıtlarından biridir. Spinoza romantik Novalis tarafından "tanrı-sarhoşu insan" olarak görülürken ve Goethe Törebilim'i ilk okumasında "döndürülürken," Herder Spinoza'da "dinin ve felsefenin uzlaşmasını" buldu. Hegel "Ya bir Spinozacısınız, ya da bir felsefeci değilsiniz" diyordu.