Türkistan Medeniyet Tarihinde Sulama Kültürü

Özbek yenilikçi/cedidci aydın Aşurali Zahirî kitap hakkında şunları söylemektedir:

“Türkistan”ı dünyada bilmeyen insan azdır. Fakat yeterli derecede bilen Türkistan’ın kendisinde bile yoktur. Bu sözlerimden “Türkistan’a ait hiç bir eser yok” gibi bir anlam çıkarılmasın. Türkistan’a ait Arap, Fars, Türk dillerinde yüzlerce, Batı dillerinde binlerce eser vardır. Ancak Arap, Fars, Türk dillerindeki eserlerin çoğu her hanın kendi devrinde yaptıkları işleri ya da Türkistan ülkesinin herhangi bir parçasını beyan ettiği gibi, bir vadi, bir mıntıka ve bir tarihi mekanın incelemesinden ibarettir. Bundan dolayı biz, bunlardan Türkistan’ın bütünü hakkında tam malumat alamıyoruz. Bütün Türkistan hakkında tam malumat almak için Doğu ve Batı dillerinden altı-yedisini bilmek, bunun için de bütün ömrünü buna vermek lazımdır. Şu bizim Türkistan hakkında dağınık malumatı bir tutam halinde getirecek, bir iki cilt kitapta toplayacak bir bahadırımız çıkmamıştır.

İşte böylesine bu büyük hizmeti Türkistan tarihi uzmanı, Bilim Akademisi üyesi âlim müsteşrik-Türkolog V. V. Bartold bu eserinde yapmıştır. Kitabını ismine, mütevazı davranarak “Türkistan’ın Yer Sulama Tarihine Dair” dese de Türkistan medeniyetinin bütün tarihini yazmıştır. Her su boyundaki şehirleri yazarken oralarda hüküm süren hükümetlerin (devletlerin) kültüre verdiği hizmetleri kaydetmiştir. Bundan dolayı bu kitap, Türkistan medeniyet/kültür tarihi için gayet kıymetli bir eserdir.