Türkler ve İslamiyet

Türkler İslamiyet’ten önceki dönemlerde de devletler kurmuş, varlığını asırlar boyunca sürdürmüş eski bir millettir. Bu milletin İslam öncesinde tarihin çok eski dönemlerinden bu yana ortaya çıkan uygarlıklar içinde kendine özgü sergilediği bir yaşayış biçimi, oluşturduğu tarihi, coğrafyası, dini inançları, mitolojisi, edebiyatı ve sanatı gibi bilgi birikimleri bulunur.
Bu bilgi birikimleri, tarihin akan zamanı içinde çok öncelerden bugünlere kadar gelmiştir. Milletler bugünden yarınlarını kurgularken bu bilgi birikimini göz önünde tutarlar ya da tutmalıdırlar. Türklerin kısmen İslam öncesi ve İslam’a girdikten sonra oluşturduğu devletler ile bunların yapılanmasının irdelenip yakından tanınmaya çalışılması bu nedenle önemlidir.
“Türkler ve İslamiyet” adlı bu çalışmanın esin kaynağı, yazarın daha önce yazmış olduğu “İktisat Öncesi İktisat” ve “Mısır’dan Anadolu’ya Fetihler ve İslam’ın Yayılışı” adlı kitaplarında anlatımın akışı gereği fazla ayrıntılandırmadığı kimi konulardır. Sözü edilen bu konularla ilgili olarak çalışma içinde daha açıklayıcı ve ayrıntılı bilgi verilmiş, böylece sözü edilen kitaplarda büyük harfle yapılan kodlamalar üç rakamlı başlığa, diğer kitaplardaki başlıklar ise kesime dönüştürülmek suretiyle konu genişletmesi yapılmıştır. Kitapta ayrıntılandırılan diğer bir husus, kurulmuş olan bu Türk-İslam devletlerindeki örgütlenme, bilim ve fikir hayatı gibi konulardır. Bu açıdan kitap, yukarıda esin kaynağı olduğu belirtilen diğer iki kitabı tamamlayıcı yönleri de yapısında barındırır.
“İslam Öncesi Eski Türkler” başlığını taşıyan kitabın birinci bölümünde Genel Bakış dışında sırasıyla Türkistan ve İpek Yolu, İskitler, Büyük Hun Devleti, Göktürk Devleti, Uygurlar ve Diğer Türkler kesim olarak yer almış, bu kesimlerin yanına Eski Türklerde Yaşayış adlı son bir kesim de eklenmek suretiyle bölüm tamamlanmıştır.
“Türklerin Müslüman Olması” başlığını taşıyan ikinci bölümde, Müslüman Araplarla Türkler arasındaki İlk Askeri İlişkiler, Türklerin İslam Devleti Hizmetine Girmesi, Hazarların, Karahanlıların ve Oğuzların Müslüman Olması, Türklerin İslam’a Hizmetleri gibi kesim başlıkları altında İslam’ın Türk milli varlığı açısından öneminin ele alındığı konulara değinilmiştir.
“İlk Müslüman Türk Devletleri” başlıklı üçüncü bölümde Genel Bakış dışında sırasıyla Mısır’da kurulan Tolunoğulları, İhşidiler, Eyyubiler, Memlükler ile Türkistan’da kurulan Samaniler, Karahanlılar, Gazneliler Devleti ve Harezmşahlar üzerinde durulmuştur. Üçüncü bölümün son kesiminde dördüncü bölüme hazırlık bağlamında Selçuklular ile ilgili kısa hatırlatmalar yapılmak suretiyle bu bölüm tamamlanmıştır.
“Selçuklu Sonrası Türk Devletleri” başlığını taşıyan dördüncü bölümde, Genel Bakıştan sonra sırasıyla Büyük Selçuklu Devletinin yıkılmasıyla ortaya çıkan Irak, Kirman, Suriye ve Anadolu Selçukluları ile Atabeylikler anlatılmış, ardından “Anadolu Türk Beylikleri” kesimi oluşturulmuştur.
Anadolu Selçuklu Devletinin yıkılmasından sonra Anadolu’da ortaya çıkan birçok Türk beyliği, kuruluş sırasına göre; Danişmendliler, Saltuklular, Mengücükler, Artuklular, Ahlatşahlar şeklinde sıralanarak açıklanmıştır. Bunların dışında kalanlara ayrıca Diğer Anadolu Beylikleri başlığı altında yeniden yer verilmiştir.
Beşinci bölüm “Sonuç”tur. Bu bölümde, Özetleme yapılmış, Sonsöz söylenmiş, Yararlanılan Kaynaklar ile Yazarın Özgeçmişi ve Yazarın Yayımlanmış Kitapları ile yazılacaklar tamamlanmıştır.
Kitabın bölüm başlıklarının incelenmesinden de anlaşılacağı gibi “Türkler ve İslamiyet” adını taşıyan bu çalışma, Türk Milleti ile onun inanç olarak benimsemiş olduğu İslam dini arasındaki ilişkinin başlangıcını, zaman içinde nasıl kökleştiğini göstermenin yanı sıra, bu özel ilişkiye ilişkin çeşitli bilgileri de sağlayıcı özelliktedir. Bu bağlamda kitap, Türkler ile İslamiyet arasında oluşan karşılıklı bağlar ve inanç doğrultusunda tarihte yaşanan gelişmeleri okuyucuyu sıkmadan sade bir dille anlatıp açıklama amacı güder.
Yazar, kitabın yazım aşamasında her zamanki gibi en ufak bir olumsuzluk göstermeyen eşi ve çocuklarına ev içinde sağladıkları rahat çalışma ortamı için teşekkür eder. Kitabın basım ve yayımını üstlenen Mustafa Bulut ile sayfa ve kapak tasarımlarını gerçekleştiren Sanem Hande Bayramoğlu’na “sağolsunlar” der, esenlikler diler. Kitap, kısa bir zaman dilimi içinde bu içten çabalar sonucunda ortaya çıkmıştır. Kitabın okunması sırasında ortaya çıkabilecek ya da daha sonra çeşitli nedenlerle bulunabilecek hatalar ile eksikliklerin tümü yazara aittir. Okuyucuya keyif verip bir şeyler katması, yazarın her zaman için geçerli ve değişmeyecek olan en büyük dileğidir.

Prof. Dr. Vasfi Haftacı
İzmit, 2024