Ya Paranı Ya Canını

Babil’in Yorumu

Öteden beri değişmeden kalan çok az şeyin başında insanlığın parayla kurduğu ilişki geliyor. Bambaşka formlara bürünse de bu ilişkinin iç yüzü çoğunlukla hırsla, açgözlülükle ilişkili. Jacques Le Goff, Ya Paranı Ya Canını ile Avrupa’da 11. yüzyılla birlikte değişen ticaret anlayışının bir sonucu olarak ortaya çıkan tüccar tipini dönemin diğer unsurlarıyla birlikte ele alıyor. Zor durumda kalan insanlara devasa faizlerle borç veren ve bunu meslek hâline getiren insanların dönemin soylularıyla, din adamlarıyla, sanatçılarıyla nasıl ilişkiler kurduklarını ve bu yolla oynadıkları siyasî, dini ve kültürel rolleri anlatıyor incelikle. Kitap, yalnızca Orta Çağ meraklılarına değil, tanığı olduğu zamanı daha iyi kavramak isteyen herkese hitap ediyor.

Dünyanın önde gelen Orta Çağ uzmanlarından olan ve Türkçeye de çok sayıda kitabı çevrilen Fransız tarihçi Jacques Le Goff bu kitabında kapitalizmin ayak seslerine dikkat kesiliyor. Kapitalizmin doğuşunun büyük ya da küçük anlatılarının arasında konsüllerden kilise kayıtlarına, kıssalardan vaazlara uzanan bir arkeolojik kazıya girişiyor.

Balzac’tan Dickens’a ve Gide’e kapitalist düzeni anlatan her romanda karşımıza çıkan tefeci figürünün öncülü olan; İsa’nın tapınaktan kovduğu murabahacının ve murabahanın izlerini, içinde bulunduğu ekonomik ve dinî yapılar ve pratikler içinde sürüyor. Murabahayı tamahkârlığın cisimleşmiş hâli olarak reddeden, Tanrı’ya ait zamanı satan bir fiil olarak onu cehenneme mahkum eden Kilise’nin Orta Çağlar boyunca bu tavrında yaşanan dönüşümleri din ve para ekonomisiyle birlikte okuyor.

Eserlerinde, bir zamanların geçirgen olmayan sınırlarla dolu Orta Çağ tasavvuruna şiddetle karşı çıkan Le Goff, elinizde tuttuğunuz bu küçük kitapta da hukuktan dinî yaşama, ekonomiden kurtuluş tasavvurlarına canlı bir Orta Çağ resmi çiziyor. “Ya paranı ya canını” diyen Kilise’ye karşı murabahacının nasıl “hem paramı hem canımı” diyebildiğini gösteriyor.